Sözlük kelime anlamı olarak bir dilin bütün sözcük ve deyimlerini, belli bir çağda kullanılan tüm sözcüklerini ve deyimlerini açıklayan yapıttır.
Günümüzde ise sözlükler, online ortama taşınmıştır. Sözlük nedir sorusunun yanıtı, günümüz koşullarında aslında merak edilen ve aklınıza gelebilecek her türlü kelime, durum, ismin açıklanmasıdır. Yazarlar aracılığı ile açıklanan kavramlar üzerinden pek çok kişiye net bilginin ulaşması sağlanır. Genel bir tanım yapılması gerekirse bir dilin büyün ya da belli bir çağda kullanılan sözcüklerinin tanımını yapan, açıklayan ve başka dilde ki karşılıklarını veren yapı olarak açıklanabilir. Sözlük tanımı epey ayrıntı içerir. Sözcükler toplumun bir aynası olarak görüldüğünden, aslında belli bir çağda kullanılan sözcükler demek derin bir anlam ifade etmektedir.
Sözlükler Toplumu mu Yansıtıyor?
Basit bir sözlük tanımı yapıldığında bile, sözlüğün anlamı toplumlara çıkıyor. Sebebi ise sözcüklerin bir yanı ile toplumu yansıtması. Tekbir sözcüğün dahi bulunduğu toplumdan izler taşıması, bir sözlüğün toplumdan ayrı düşünülemiyor olmasında ki en büyük nedendir. Bakıldığında sözcüklerin toplumun aynası olduğu kabul ediliyor. Dilin öğelerinden olan sözcük için ise toplum bilim, halk bilim, tarih bilimi gibi kapsamlı bir yansımadır. Sonuç olarak kültürlü, eğitimli bir toplum için sözlüklerine bakıldığında, eşitliksiz anlamlar, çağrışımlar çok daha az olur. Gelişmemiş toplumlar için bakıldığında ise ayrımcı, eşitlikten uzak söz öbeklerinin çok daha fazla olduğu görülür.
Sözcükler toplumun aynasıyken, sözlük bir toplumun yansıması olur.
Sözlüğün sahip olduğu toplum yansıması anlamı, onu bir ahlak kitabı ya da felsefe kitabı yapmaz. Bunu düşünmek büyük bir yanılsama olur. Sözlüğün, uzun dönemde, bulunulan çağda dilin ne kadar söz varlığı varsa, tüm anlamları içeren bir yapıt olarak düşünülmesi yeterlidir. Bu şekilde düşünülmeyen bir sözcük, işlevini yitirir. Ayrıca dönemsel olarak değişen kelimeler, anlamlarının değişmesi ya da anlamlarını yitirmesi durumu, sözlüklerin değerini koruması için güncellenmesi demektir. Bunun sağlanması durumunda toplumda sözlük kavramı da anlam açısından önemini yitirmeyecektir.
İlk Türkçe Sözlük
Sözlüğe yüklenen anlamların ardından, tarihte ilk sözlük öneminden bahsetmemek olmaz. Türkçe'nin ilk sözlüğü olarak kabul - edilen sözlük Divanü Lügat'it Türk olmuştur. 1072 ile 1074 arasında yazılmıştır. Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış olan bu eser Türkiye tarihi için son derece kıymetlidir. İki bölümden oluşan bu sözlük, birinci bölümde Türkçe'nin genel kullanım kurallarına dair bilgilendirme yapıyor. İkinci bölümü ise tamamen gerçek anlamı ile bir sözlük.
Sözlük kısmı buğun görülen sözlüklerden farklı. Hakeniye Lehçesinden yaklaşık olarak 9 bin Türkçe kelime kullanılmıştır. Arapça açıklamaların olduğu sözcükler için aynı zamanda birçoğunda cümle içi kullanım söz konusudur. Latin alfabetik sıraya göre bir sıralama da yoktur. Tamamen dönemin Arapça sözlük düzenine göre oluşturulmuştur. Sözlük bu kapsamda 8 'e ayrılarak, direkt olarak her bölümde sözcüklerin kısadan uzuna doğru sınırlandırılmış olduğu görülür. Tarihte sözlük anlamına bakıldığında, ilk sözlük için anlamını koruyan, ancak biçim olarak da günümüz sözlüğünden farklı olan bir yapıtın olduğunu söylemek mümkün. Ayrıntılı bir dil çalışması olduğundan, son derece kıymetli bir eser. Yalın ve türemiş sözcük için çok sayıda örneğim yer aldığı bir kitap. Arapça'nın Türk lehçeleri içinde bulunamayan kimi seslerini de gösteriyor. İlk sözlük olduğundan anlamı da son derece büyük.
Günümüzde Sözlük
Anlamını yitirmeyen; ancak kullanış biçimi olarak teknoloji ile birlikte şekillenmiş, her an herkesin erişebileceği bir kitap olarak açıklanabilir. Teknolojinin gelişmesi ile sözcük arama konusunda profesyonel bir adım atılmıştır. Bu sayede direkt olarak online arama ile merak edilen her konu üzerinden bir arama söz konusu olabiliyor. Günümüz sözlükleri arasında blog gibi tutulan, aynı zamanda e-sözlük olarak kayda geçen türleri var. Bu şekilde kullanım toplumun bilgiye ulaşması konusunda son derece avantajlı oluyor. Sözlük kullanımı konusunda teknolojinin olması demek, bilginin, sözcük anlamlarının çok daha hızlı ulaşılır olması demektir. Hem farklı diller için de seçeneklerin olması sözlüğünde dünyanın küreselliğine uyum sağladığının en önemli göstergesidir.
- E-Sözlük
-- Sözlük Blogları
(bkz: https://eskidefterler.com)
